Trong đời sống hiện đại, cháy nổ luôn là mối đe dọa nghiêm trọng đến tính mạng, tài sản và môi trường sống. Việc hiểu rõ cháy là gì, nguyên nhân gây cháy, các giai đoạn phát triển của một đám cháy cũng như cách phòng ngừa sẽ giúp mỗi cá nhân, gia đình và tổ chức chủ động hơn trong việc bảo vệ an toàn. Hãy cùng trang blog PCCC Toàn Diện tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Cháy là gì? Các yếu gố gây ra sự cháy
Cháy là một hiện tượng oxy hóa tỏa nhiệt xảy ra khi một vật liệu (chất cháy) kết hợp với oxy trong điều kiện đủ nhiệt độ để tạo ra lửa. Đây là quá trình phản ứng hóa học sinh nhiệt và ánh sáng, thường được thể hiện qua ngọn lửa và khói. Khi xảy ra cháy, môi trường xung quanh sẽ bị ảnh hưởng nặng nề do nhiệt độ cao, khí độc và tổn thất về tài sản.
Để một vụ cháy xảy ra, cần có ba yếu tố cơ bản, được mô tả bằng mô hình tam giác cháy:
- Chất cháy: Gồm các vật liệu dễ bắt lửa như gỗ, giấy, xăng dầu, khí gas, vải, nhựa…
- Chất oxy hóa: Oxy trong không khí là phổ biến nhất, ngoài ra còn có các chất oxy hóa khác.
- Nguồn nhiệt: Diêm, bật lửa, tia lửa điện, ma sát, hoặc bất kỳ nguồn nhiệt nào đủ để đốt cháy chất cháy.
Nếu loại bỏ một trong ba yếu tố trên, quá trình cháy sẽ bị dừng lại. Đây chính là nguyên lý nền tảng trong các biện pháp phòng cháy và chữa cháy hiện nay.
Nguyên nhân gây cháy phổ biến
Có rất nhiều nguyên nhân gây cháy trong sinh hoạt, sản xuất và môi trường tự nhiên. Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp nhất:
- Sự cố điện: Chập điện, quá tải, rò rỉ điện là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra hỏa hoạn. Dây điện cũ, ổ cắm kém chất lượng hay thiết bị điện sử dụng không đúng cách đều tiềm ẩn nguy cơ gây cháy lớn.
- Thiếu an toàn khi sử dụng lửa: Việc sử dụng lửa hở trong sinh hoạt như nấu nướng bằng bếp gas, đốt vàng mã, đốt rác, hoặc hàn xì trong thi công mà không có biện pháp kiểm soát đều có thể dẫn đến cháy.
- Rò rỉ khí gas và hóa chất dễ cháy: Khí gas (LPG), xăng dầu và các dung môi công nghiệp rất dễ cháy. Khi các chất này rò rỉ và gặp nguồn nhiệt hoặc tia lửa, khả năng phát sinh cháy nổ là cực kỳ cao.
- Cháy do thiên nhiên: Nhiệt độ cao, thời tiết hanh khô, gió mạnh hoặc sét đánh có thể làm bùng phát các đám cháy rừng hay cháy nhà ở vùng hẻo lánh.
- Yếu tố con người: Bất cẩn, chủ quan, thiếu kiến thức về phòng cháy chữa cháy cũng là nguyên nhân không nhỏ dẫn đến nhiều vụ cháy thương tâm.
Xem thêm: Thiết Kế PCCC: Giải Pháp An Toàn Cho Mọi Công Trình
Các giai đoạn của một đám cháy
Để hiểu rõ hơn cháy là gì, chúng ta cần nắm bắt được diễn biến và quá trình phát triển của một đám cháy. Một vụ cháy không bùng phát dữ dội ngay lập tức mà trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, từ lúc hình thành đến khi tắt hoàn toàn. Theo nghiên cứu và thực tiễn phòng cháy chữa cháy, một đám cháy điển hình thường trải qua bốn giai đoạn chính: khởi phát, lan rộng, toàn phát và suy tàn. Mỗi giai đoạn mang đặc điểm riêng biệt về nhiệt độ, tốc độ cháy và mức độ nguy hiểm.
Giai đoạn khởi phát (Giai đoạn bắt đầu cháy)
Đây là giai đoạn đầu tiên của đám cháy, khi ngọn lửa vừa mới được hình thành và còn ở mức độ nhỏ. Lúc này, nguồn nhiệt tiếp xúc với chất cháy trong điều kiện có oxy, tạo ra một điểm cháy nhỏ. Ở giai đoạn này, lượng khói chưa nhiều, nhiệt độ còn thấp, và tốc độ lan cháy còn chậm. Đám cháy thường không phát hiện được ngay nếu không có thiết bị cảnh báo như cảm biến khói hoặc người ở gần.
Nếu được phát hiện kịp thời, giai đoạn khởi phát là thời điểm lý tưởng để xử lý và dập tắt đám cháy nhanh chóng bằng các phương tiện chữa cháy tại chỗ như bình CO₂, bình bột, nước, cát hoặc chăn ướt. Việc khống chế cháy ngay từ giai đoạn này sẽ giảm thiểu thiệt hại và tránh cháy lan ra diện rộng.
Giai đoạn lan rộng (Giai đoạn phát triển)
Khi không được xử lý kịp thời ở giai đoạn khởi phát, đám cháy sẽ bước sang giai đoạn lan rộng. Đây là thời điểm mà ngọn lửa bắt đầu lan sang các vật liệu cháy xung quanh với tốc độ nhanh hơn. Lượng khói sinh ra nhiều hơn, nhiệt độ tăng mạnh và môi trường bắt đầu bị ô nhiễm bởi các khí độc như CO, CO₂, HCN tùy theo loại vật liệu cháy.
Trong giai đoạn này, sự đối lưu không khí và gió sẽ góp phần làm tăng cường độ cháy. Nếu trong không gian kín, khói sẽ tích tụ trên trần nhà và dần hạ thấp, gây nguy hiểm cho những người bên trong. Đám cháy có thể nhanh chóng lan sang nhiều khu vực khác nhau chỉ trong vài phút, gây khó khăn cho việc tiếp cận và dập tắt.
Giai đoạn toàn phát (Giai đoạn đỉnh điểm)
Giai đoạn toàn phát là giai đoạn nguy hiểm nhất của một đám cháy, khi lửa đã lan ra diện rộng và toàn bộ các vật liệu dễ cháy trong khu vực đã tham gia vào phản ứng cháy. Lúc này, nhiệt độ trong khu vực cháy có thể đạt từ 800°C đến hơn 1000°C, khiến cấu trúc công trình dễ bị phá hủy, tường sập, trần đổ và các thiết bị dễ bị biến dạng hoặc nổ.
Khói dày đặc, chứa nhiều khí độc làm giảm tầm nhìn, gây ngạt và đe dọa nghiêm trọng đến tính mạng con người. Trong giai đoạn này, việc dập tắt đám cháy chỉ có thể được thực hiện bởi lực lượng chuyên nghiệp, được trang bị đầy đủ thiết bị bảo hộ và phương tiện chữa cháy chuyên dụng như vòi phun cao áp, xe chữa cháy, mặt nạ phòng độc, hệ thống thông gió cưỡng bức…
Việc sơ tán người trong khu vực cháy vào thời điểm này trở nên rất khó khăn. Các chiến lược ứng cứu cần được triển khai đồng bộ và chính xác để tránh gây thiệt hại lớn về người và tài sản.
Giai đoạn suy tàn (Giai đoạn kết thúc)
Giai đoạn cuối cùng trong quá trình phát triển của một đám cháy là suy tàn. Khi chất cháy trong khu vực đã bị tiêu hủy hết hoặc đám cháy được kiểm soát thành công, lửa sẽ yếu dần và dập tắt. Tuy nhiên, giai đoạn này vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro như than hồng, tàn lửa, nhiệt lượng dư thừa có thể gây ra hiện tượng cháy lại nếu không được xử lý triệt để.
Trong giai đoạn suy tàn, công tác dập tàn, làm mát khu vực cháy và kiểm tra nguy cơ cháy âm là rất quan trọng. Lực lượng chức năng thường phải tiếp tục theo dõi hiện trường trong một thời gian nhất định để đảm bảo an toàn tuyệt đối, tránh hiện tượng tái cháy gây hậu quả nghiêm trọng.
Việc hiểu rõ các giai đoạn của đám cháy giúp chúng ta không chỉ có cái nhìn tổng quát hơn về cháy là gì, mà còn biết cách lựa chọn biện pháp phòng cháy và chữa cháy phù hợp ở từng thời điểm. Phản ứng đúng lúc và đúng cách trong từng giai đoạn sẽ là yếu tố then chốt giúp bảo vệ an toàn cho con người và tài sản.
Xem thêm: Cách Lập Sơ Đồ Đi Dây Hệ Thống Báo Cháy Chuẩn Kỹ Thuật
Các biện pháp phòng cháy và chữa cháy
Sau khi đã tìm hiểu về nguyên nhân cháy là gì? Để bảo vệ bản thân và cộng đồng trước nguy cơ hỏa hoạn, cần áp dụng đồng thời cả biện pháp phòng cháy và chữa cháy như sau:
Biện pháp phòng cháy
Để phòng ngừa hỏa hoạn hiệu quả, mỗi cá nhân và tổ chức cần chủ động thực hiện các giải pháp cụ thể. Trước hết, hệ thống điện trong gia đình và nơi làm việc cần được kiểm tra và bảo trì định kỳ nhằm phát hiện sớm các nguy cơ chập cháy.
Việc sử dụng thiết bị điện cũng phải đúng công suất, đúng cách, tránh tình trạng quá tải hoặc cắm nhiều thiết bị vào cùng một ổ điện. Bên cạnh đó, không nên tích trữ các vật liệu dễ cháy như giấy, vải, thùng xốp, xăng dầu… ở những nơi có nhiệt độ cao, ánh nắng trực tiếp hoặc gần nguồn lửa.
Ngoài ra, mỗi gia đình, văn phòng nên trang bị sẵn thiết bị báo cháy, cảm biến khói và hệ thống chữa cháy tự động nếu có điều kiện. Đây là những công cụ rất hữu hiệu trong việc phát hiện sớm và khống chế đám cháy ngay từ giai đoạn đầu.
Đặc biệt, cần tổ chức tập huấn và đào tạo kiến thức, kỹ năng phòng cháy chữa cháy định kỳ để mọi người biết cách xử lý tình huống khi có sự cố xảy ra. Cuối cùng, tuyệt đối không đốt lửa tùy tiện gần khu dân cư, gần rừng hoặc khu vực có chứa chất dễ cháy để tránh nguy cơ lan rộng và khó kiểm soát.
Biện pháp chữa cháy
Trong trường hợp đám cháy xảy ra, cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp chữa cháy phù hợp với từng tình huống cụ thể. Khi phát hiện cháy nhỏ, hãy bình tĩnh dùng bình chữa cháy cầm tay loại bột, CO₂ hoặc foam để dập lửa ngay lập tức.
Nếu không có bình chữa cháy, có thể sử dụng cát, nước hoặc mền ướt để dập lửa, tùy vào loại chất cháy và môi trường xung quanh. Nếu ngọn lửa bùng lên mạnh, lan nhanh hoặc có dấu hiệu vượt ngoài tầm kiểm soát, điều cần làm ngay là gọi điện đến số 114 để báo lực lượng cứu hỏa chuyên nghiệp.
Trong lúc chờ lực lượng chức năng đến, cần hướng dẫn mọi người sơ tán an toàn theo lối thoát hiểm đã được quy định, tránh chen lấn, hoảng loạn gây thương vong không đáng có. uyệt đối không cố gắng quay lại lấy tài sản hoặc vật dụng cá nhân khi đám cháy đang lan rộng. Khi lực lượng chữa cháy đến hiện trường, hãy hợp tác theo hướng dẫn để công tác dập lửa được tiến hành nhanh chóng và hiệu quả nhất.
Qua bài viết trên, bạn đã có cái nhìn rõ hơn về khái niệm cháy là gì, nguyên nhân gây cháy cũng như mức độ nguy hiểm mà cháy có thể gây ra đối với con người và tài sản. Việc hiểu đúng về cháy không chỉ giúp nâng cao ý thức phòng chống hỏa hoạn mà còn là bước đầu quan trọng trong việc xây dựng một môi trường sống và làm việc an toàn. Hãy luôn chủ động trang bị kiến thức và thiết bị phòng cháy chữa cháy để bảo vệ bản thân và cộng đồng.
Xem thêm: Thi Công PCCC Là Gì? Quy Trình, Tiêu Chuẩn Và Lưu Ý
